Van het theater tot het Amazonewoud, van Japan tot een atelier in Gent: het artistieke parcours van kunstenares Joke Raes is allerminst rechtlijnig te noemen. Met een grote nieuwsgierigheid naar de band tussen mens en natuur bewandelt ze een pad even fascinerend en veelvormig als haar kunstwerken
Aanvankelijk volgde Joke Raes de toneelopleiding van Dora van der Groen aan Studio Herman Teirlinck. Daarna een masterstudie beeldende kunst aan Sint Lucas, een bachelor textiel en ten slotte werd ze laureaat aan het HISK.
Sinds 2016 heeft ze haar atelier in Gent. Afgelopende jaren ontwikkelde ze ook haar werk tijdens verschillende artist-residenties in het buitenland. Als beeldend kunstenaar is ze gedreven: ze maakt tekeningen, aquarellen, keramiek, installaties, performances en sculpturen. Allemaal hebben ze voor haar een even grote kracht. Haar oeuvre is een organisch geheel: soms komt de tekening voor het ontstaan van de sculptuur, maar even vaak is het andersom. Dikwijls bepaalt het concept het medium, maar evengoed gebeurt het dat ze op zoek gaat naar de limieten en tactiele mogelijkheden van het materiaal en dit de uitkomst van het kunstwerk bepaalt.

Wie haar werk naderbij bekijkt duizelt van de detaillering: elk werk is met grote aandacht gemaakt, verraadt obsessie met het oppervlak en alles wat daarachter ligt. Haar organische beeldtaal is die van het amazonewoud, van de woekerende, wriemelende natuur waarin de mens één soort is te midden van honderdduizenden andere – en toch slaagt Raes erin om het overzicht te bewaren, alsof ze de facetogen van een libelle heeft geleend om ook in volle vlucht nog precies te weten waar ze zich bevindt. Ze verdwaalt niet in de labyrintische lijnen van een tekening, lijkt niet te aarzelen als ze duizenden plastic tanden verlijmt – of haakjes, wat zijn het, deze kleine overgebleven industriële elementen die naadloos passen tussen de veren, de wilgenkatjes en de plantenzaden? Alles krijgt een heldere structuur, een afgeronde vorm die de kijker in staat stelt een eigen verhaal te construeren.

Er lopen verschillende formele thema’s door haar werk, zoals de denkbeeldige lijn die een tekening of assemblage deelt in twee helften of corresponderende sferen. De paren vormen spiegelbeeldige indrukken vol spanning en verlangen; Rorschachtests van overeenkomst en verschil. Dit is te zien in de tekeningen ‘Memorabilia’. Voor Joke Raes zijn het imaginaire souvenirs van interne wandelingen. Tijdens haar verblijf in Japan verdiepte ze zich hier verder in. De porseleinen ‘Wild walks’ waren vervolgens te zien in Tokyo. Daar mocht ze als eerste Belg haar werk tonen op de Belgische ambassade. Maar ook in Kyoto Art centre en in de Belgische Mijlpaal galerij stelde ze deze werken tentoon.

Binnen en buiten keren regelmatig terug; vulling en omhulling; bewaren, schuilen, verbergen. Een prominente plaats is er voor de fantasievolle botanische vormen die Raes tekent, lasert, kleit, breit en assembleert. De wortels, stammen, bloemen, kiemen, zwammen, bladeren, zaden en meeldraden spreken van een eigen plaats en identiteit; van uitwisseling, verstrengeling, bestuiving en symbiose. Met haar eclectische, tactiele materiaalgebruik vervaagt ze het onderscheid tussen natuur en cultuur – in wezen heffen de begrippen elkaar op: in haar werk verdwijnt de mens in de natuur en tegelijkertijd verdwijnt de natuur door toedoen van de mens.

De werken laten zich lezen als indringende metaforen, losgezongen van de persoonlijke anekdotes waarnaar soms een titel nog verwijst. Lost Lover heet het dan bijvoorbeeld – en je weet, neemt aan, dat er toentertijd iets gaande was. Hoewel haar sensuele beelden prachtig zijn om te zien, vertelt Raes niet per se aangename verhalen. Dynamiek gaat gepaard met weer-stand en stagnatie en het verval is nooit ver weg; het vreet zich door het oppervlak naar buiten als wormen, schemert onder de huid, verschuilt zich in de fabelachtige overdaad.
Raes werkte een aantal jaren in het theater maar vond gaandeweg haar plaats in de beeldende kunst via een onder watertentoonstelling in de Rode Zee en een residentie te midden van een indianenstam diep in de Peruaanse Amazone. In 2017 realiseerde Raes een eerste grote opdracht in de openbare ruimte voor het Algemeen Ziekenhuis Alma in Eeklo. In de zomermaanden van 2017 ontwikkelde ze keramisch werk als artist-in-residence bij sundaymorning@ekwc in Nederland. In 2018 werkte Joke in de Creative residentie in Arita Saga Japan. De resultaten waren te zien in Tokyo, Kyoto Art center en Van Abbemuseum. In 2019 realiseerde ze een blijvende buitensculptuur in CC Destelheide. Afgelopen maanden was haar werk te zien in onder meer de Whitehouse gallery, De Mijlpaal gallery, DWG Gallery en de Poortersloge.

De golf is niet alleen een zeer aanwezige vorm in het werk van deze Belgische kunstenares, het kan ook als een metafoor voor haar werkmethode gezien worden. In haar tentoonstelling in 2019 ‘Wave with me’ bij The White House Gallery liepen verschillende sporen doorheen haar werken.

‘Wave x’, 2019, industriële restanten en lijm, getoond in de White House Gallery BE
In de werken met de titel ‘Waves’ zijn de golven het sterkst aanwezig. De sculpturen zijn samengesteld uit honderden geknipte stukjes industriële restanten, minutieus met de hand geselecteerd, verknipt en aan elkaar bevestigd. Zo ontstaan unieke, biomorfe beelden, die een zekere zachtheid en fluïditeit uitstralen. Dit is ook het geval in ‘Brave Wave’, de grote publieke sculptuur die Raes in 2019 op het domein van CC Destelheide mocht plaatsen. De herkomst van het materiaal is in deze vormen onzeker én in zekere zin ondergeschikt. Hiermee betrekt ze de kijker in een reflectie over het nieuwe leven van deze materie en haar betekenis nu, als kunstwerk. Het arbeids- en tijdsintensieve proces om de beelden samen te stellen, ziet de kunstenares als een verborgen performance, waarna ze het resultaat uit handen geeft aan de kijker, die vrij is er een nieuw verhaal in te zien. Voor de realisatie betrekt ze vaak haar hele omgeving. De productie is te zien via deze link: https://www.jokeraes.org/artworks-bravewave-destelheide

Tijdens een residentie in het Europees Keramisch Werkcentrum twee jaar geleden begon Raes aan een eindeloze reeks porseleinen maskers met de titel ‘Mask x’. Het masker is doorheen de kunstgeschiedenis een veelvoorkomend motief. Haar bijzondere fascinatie ervoor vindt enerzijds zijn oorsprong in haar theaterverleden, maar anderzijds ook in mijmeringen rond identiteit. Bewust of onbewust zet iedereen dagelijks figuurlijke maskers op. Ook wanneer we dit beseffen, blijft wat erachter schuilt een enigma. Met haar eindeloze reeks probeert Raes dit mysterie allerminst op te lossen. Integendeel: er schuilt schoonheid in het feit dat we elkaar en onszelf nooit volledig kunnen kennen.

Een identiteit is fluïde. Dat geldt voor mensen en voor kunstwerken. Hoewel het maakproces met klei een actief gegeven is, dreigen de afgewerkte maskers statisch te worden. Dit werkt Raes tegen door ze de titel ‘Mask x’ te geven. Wie er één mee naar huis neemt, moet de ‘x’ invullen en het werk zo niet alleen een nieuwe thuis, maar ook een nieuwe identiteit toekennen. Ironisch genoeg is dezelfde titel voor alle werken dus een erkenning van uniciteit. De maskers zijn echter geen gezichten: ze zijn esthetisch, maar ook bevreemdend in hun anonimiteit en abstractie.

In museum Dhondt Dhaenens werd ze uitgenodigd om een selectie van maskers te tonen. Ze vroeg toen een muzikant en twee dansers om een reflectieve te geven van wat achter de maskers zit. Het resulteerde in een beklijvende performance waar het enigma bewegelijk zichtbaar werd.